Rozwój alchemii

Arabskie podboje., w tym Egiptu w roku 640, doprowadziły ten energiczny i dociekliwy lud do kontaktu z pozostałościami greckiej lub hellenistycznej cywilizacji. Arabowie uczyli się od Greków, Syryjczyków i Persów żyjących pod ich rządami, którzy tłumaczyli greckie dzieła na język arabski. Księgi te obejmowały prace z zakresu filozofii (zwłaszcza Arystotelesa) i medycyny, ale także te o alchemii, które teraz ukazały się w tłumaczeniach arabskich. Pod koniec siódmego wieku istniało kilka takich dzieł, ale w następnym stuleciu, poprzez nowe miasto Bagdad utworzone przez kalifat Abbasydów w 762 r., „Wielki strumień greckiej i innej starożytnej nauki zaczął napływać do świata Mahometa i ubierał się w arabskie szaty.” Tłumaczenia te często przechodziły przez pośredni etap syryjski, czyli teologiczny aramejski używany przez nestoriańskich chrześcijan - sektę, która odcięta od ciała Kościoła Aleksandryjskiego za coś, co zostało potępione jako herezja, była szczególnie pomocna w szerzeniu wiedzy o nauce na Bliskim i Dalekim Wschodzie. Zachowały są niektóre syryjskie tłumaczenia dzieł alchemicznych, zwłaszcza Zosimosa. Do tego czasu chemia była znana w Egipcie od ponad pięciuset lat, ale odkąd wiele z tych informacji ponownie dotarło do Europy, w postaci łacińskich tłumaczeń z dzieł arabskich, głównie wydanych w Hiszpanii od około 1100 r., długo błędnie sądzono, że twórcami chemii są Arabowie. 

Chemię wśród Arabów kultywowali głównie: Jabir ibn Hayyan (około 720–813 r.), który mieszkał w Bagdadzie rządzonym przez kalifów Harun al-Rashida, i ar-Raziego (866–925), powszechnie zwanego Rhazez. Krytycznym alchemikiem był ibn Sina, znany jako Avicenna (980–1036), urodzony w pobliżu Bochary. Dżabir Ibn Hajjan był kiedyś uważany za autora traktatu znanego z łacińskiego dzieła przypisanego Geberowi, ale żaden arabski oryginał tego traktatu nie jest znany, a najprawdopodobniej został on napisany w znacznie późniejszym okresie, być może około 1100 roku. Jest to traktat systematyczny, zawierający opisy właściwości metali i procesów chemicznych. Arabskie dzieła Dzabira zawierają niektóre opisy eksperymentów, ale są w dużej mierze są one mistyczne. Najnowszy pogląd na ich pochodzenie jest taki, że są one późniejsze niż Dżabir, i są religijnymi tekstami sekty Isma’Iliyya.

Ar-Razi był najwyraźniej wykwalifikowanym chemikiem, ale przede wszystkim zasługuje na uwagę jako lekarz. Jego książka o alchemii, Sirr al-Asrar (Tajemnica tajemnic), została przetłumaczona  i wydana w Berlinie w roku 1937. Ciekawe jest to, że zawiera bardzo szczegółowe opisy substancji, które nie zostały wymienione w jego pracy medycznej, Al-Kitab al-hawi (łacinski przekład z XIII wieku nosi tytuł Liber Continens). Podzielił minerały na sześć klas, co stanowi rozszerzenie wcześniejszej klasyfikacji Zosimosa:

1. Cztery alkohole: rtęć , salmiak, siarka, siarczki arsenu (minerały orpiment i realgar)
2. Siedem ciał: srebro, złoto, miedź, żelazo, grafit, cynk, cyna
3. Trzynaście kamieni: piryt/markazyt, tlenek magnezu, malachit , tlenek cynku, talk, lazuryt, gips, azuryt, tlenek magnezu, hematyt (tlenek żelaza), tlenek arsenu, mikę, azbest i szkło (zidentyfikowane jako wykonane z piasku i ługu)
4. Siedem witrioli: zanieczyszczone siarczany(VI) takich metali jak żelazo, miedź, itp.
5. Siedem boranów: boraks,  soda, popioły roślinne
6. Jedenaście soli: sól kamienna, potaż i  saletra.

Avicenna, który stworzył Al-Kanun fi at-tibb – „Kanon medycyny” znany w łacińskim tłumaczeniu, był rzekomym autorem łacińskiego traktatu o alchemii De Anima, ale prawdopodobnie jest to późniejsze dzieło opracowane w Hiszpanii na podstawie źródeł arabskich. Opracowaniem tym posługiwali się Roger Bacon i Albertus Magnus. W swoim dziele Avicenna wyraża wątpliwości co do możliwości transmutacji mówiąc, że zmiana gatunku metali nie jest w mocy alchemików „mogą jedynie naśladować złoto i srebro”.

Dżabir i ar-Razi nauczali nowej teorii chemii, której zarodek zawarty jest w Μετεωρολογικά (Meteorologia) Arystotelesa, a mianowicie. że metale składają się z rtęci i siarki, i z nich powstają w ziemi. Teoria ta pojawia się w encyklopedii napisanej około 950 roku przez  członków tajnego stowarzyszenia Braci Czystości w Basrze, dzieło to jest w dużej mierze skompilowane z wcześniejszych tłumaczeń syryjskich na podstawie greckich źródeł. Możliwe jest również, że informacje z Mezopotamii i Chin zostały włączone do alchemii arabskiej i mogły być przekazywane bezpośrednio Arabom poprzez Harran na terenie Turcji.

Chemia hinduska

Portret Eutydemosa na awersie monety jego wnuka Agatoklesa. Zwraca uwagę przyznany mu przez wnuka tytuł ΘΕΟΥ (Theou) – Bóg.Wedy sanskryckie, około 1000 r. p.n.e., wymieniają pięć elementów (nie uważanych za składniki rzeczy): ziemię, wodę, powietrze, eter (lub przestrzeń kosmiczną) i światło. Rigweda wymienia złoto, srebro, miedź, brąz, ołów i ewentualnie żelazo i cynę. W Upaniszadach (900-500 r. p.n.e.) ewidentnie wspomina się o żelazie. Aleksander przybył do Indii w 327 r. p.n.e. Moneta Eutydemosa (235 r. p.n.e.), króla Baktrii, składa się ze stopu miedzi zawierającego 20% niklu. Indyjskie wyroby dotarły do Aleksandrii w okresie rzymskim.

Staroindyjskie prace medyczne znajdują się w manuskryptach zgromadzonych przez Hamiltona Bowera (IV wiek) i w ajurwedyjskich traktatach Ćarakasanhita (ok. 100 roku) i Suśruta (ok. 200 r.), znane obecnie w formie z VI wieku. Zawierają one opisy metali i ich stopów; rtęć jest wspomniana raz w dziele Ćarakasanhita, a dwa razy przez Suśrute. Jest wymieniona w traktacie Arthaśastra (IV wiek p.n.e.), który zawiera szczegóły dotyczące górnictwa, hutnictwa, medycyny, pirotechniki, trucizn, napojów fermentowanych i cukru. Mosiądz jest wymieniony w pismach Suśruty, a cynk u Ćarakasanhita i Suśruty. Otrzymywanie cynku przez destylację znajduje się w pracach powstałych w latach 1100–1150, a szczegółowy opis procesu w traktacie Rasaratnasamuccaya (1200 r.). Indie produkowały dobrej jakości żelazo, słynna żelazna kolumna z Delhi, o wadze 6 ton wykonana z kutego (nie odlewanego) żelaza, została wyprodukowana w okresie pomiędzy 405 – 415 rokiem. Stal, w tym stal damasceńska, występuje w grobach z okresu VII – VI wieku p.n.e. Przemysł solny był znany w Indiach od bardzo dawnych czasów. Ćarakasanhita i Suśruta opisują stałe, żrące substancje odróżniając potaż od sody, a ponadto „rdzy” (tlenki) sześciu metali oraz zanieczyszczone chlorki i siarczany(VI) żelaza i miedzi.

System filozofii Sankhja wyróżnia pierwotną materię i pięć subtelnych elementów (tanmatra): dźwięk, dotyk, kolor, smak i zapach, z których pochodzi pięć grubych elementów (mahabhuta): eter, powietrze, ogień, woda i ziemia, zawierające od jednego do pięciu subtelnych pierwiastków w powyższej kolejności. Każdy naturalny element zawiera różne proporcje wszystkich pięciu grubych elementów. Buddyzm składa się z sześciu elementów: ziemi, wody, ognia, powietrza, eteru i świadomości, symbolizowanych kształtami: stożka (eter), półksiężyca (wiatr), trójkąta (ogień), koła (woda) i kwadratu (ziemia). W skład systemu wchodzą także atomy, które nie są trwałe, ale stanowią „chwilowe błyski bytu”.

Teoria atomowa występuje w systemie Waiśeszika, przypisywanym filozofowi Kanada Kaśjapa (500 r. p.n.e.), i rozwijanym w dziełach buddyjskich i dżinistycznych z II wieku p.n.e. Atom (anu, „mały”, później paramanu, „absolutnie mały”) jest niezniszczalny i kulisty, sześć razy mniejszy niż najmniejszy pyłek w promieniach słońca. Atomy mają kolor, smak i zapach (tym samym różnią się od atomów greckich), łączą się najpierw w pary a następnie w większe skupiska. Eter wypełnia przestrzeń i jest przyczyną dźwięku. Indyjska alchemia (Rasasiddhi, „wiedza o rtęci”) pochodzi z VIII wieku n. e. kiedy buddyzm zmienił się w formę tantryczną (przyjętą również w Tybecie). W tym systemie przyjmowanie przygotowanej rtęci było środkiem transportu pozwalającym na wyzwolenie z koła wcieleń jeszcze za życia. Wczesnym alchemikiem był Nagarjuna (700 lub 850 r. n.e.), inni to Patanjali, Narharari, Yasodhara, Gopal Krishna i Vagbhata. W dziele Rasarnava (ok. 1200 r.) wymienione zostały kwasy mineralne, które po raz pierwszy pojawiają się w sposób systematyczny w dziełach XVI i XVII wieku. Dzieło Sarngadhary, datowane nie później niż na XIII wieku, traktuje o preparatach rtęciowych i opisuje procesy chemiczne. Al-biruni (973–1048) odkrył, że Hindusi nie przywiązywali większej wagi do alchemii i raczej posiadali niewiele informacji na jej temat: „Słyszałem tylko, że mówią o sublimacji, kalcynacji, analizie i woskowaniu miki, którą nazywają talaka, więc sądzę, że preferują stosowanie metod kopalnych (w celu uzyskania złota i kamieni szlachetnych).”

Chińska chemia

I Ching, „księga zmian”, przypisywana Wen Wang (ok. 1200 r. p.n.e.), zawiera niejasny „tekst” ośmiu symboli składających się z długich i krótkich linii oraz komentarze z późniejszego terminu. Przedstawia yin i yang, które być może początkowo rozumiano jako ciemne i jasne, lub kobieta i mężczyzna, a które to pojęcia później charakteryzowały wszelkiego rodzaju dualności wchodząc pod tą postacią do teorii naukowych i medycznych. Nie wiadomo, czy w były one uznawane za twory materialne (płyny ustrojowe), czy siły kosmiczne. Na późniejszym etapie rozwoju medycyny twierdzono, że stanowią one swego rodzaju „regulatory”.

Shu Ching, „księga zapisów” dynastii Chou (722–221 p.n.e.) podaje „pięć rzeczy” lub „pięciu twórców” (wu hsing): wodę, ogień, drewno, metal i ziemię, które były nazywane gdzieś od roku 350 p.n.e. „pięcioma elementami” zaangażowanymi w niekończący się cykl, i o których mówiono, że wywodzą się od yin i yang. Element „ziemia” obejmował wszystkie rodzaje ziemi i kamieni, metal wszystkie metale, drewno wszystkie rośliny łącznie i warzywa. Te pięć elementów związanych było z regionami, smakami, zapachami, kolorami, porami roku, częściami ciała, zwierzętami, planetami itp. Grecka czteroelementowa teoria dotarła do Chin wraz z buddyzmem z terenu Indii na początku ery chrześcijańskiej.

Brąz na terenie Chin pojawił się w 1300 r. p.n.e., żelazo około 500 r. p.n.e. Chińczycy dysponowali bardzo wydajnymi miechami, a żeliwo było szeroko wytwarzane już za dynastii Han (202 r. p.n.e. - 221 r. n.e.). Chińczycy wytwarzali wiele rodzajów przedmiotów z żeliwa, włącznie z armatami, zanim użyto go na Zachodzie. Wczesne chińskie brązy zawierają cynk; paktong, stop miedzi z niklem, wytapiano z mieszaniny rud już około 250 r. p.n.e. Mosiądz  był wytwarzany z rud miedzi i cynku co najmniej już w VII wieku, a od VIII wieku naszej ery stosowano metodę działania parami cynku na płyty miedziane. Wytwarzanie metalicznego cynku przez ogrzewanie jego rudy węglem w tyglach, i pozyskiwanie metalu skondensowanego na pokrywach naczyń był znany już prawdopodobnie przez 1500 rokiem, a chiński cynk został przywieziony do Europy w XVII wieku.Otrzymywanie cynku ilustracja z T’ien kong k’ai wu z roku 1637

Rtęć była znana już około 150 r. p.n.e., związki rtęci są opisane w Pen Tslao Kang Mu (1578 r.), w którym znajduje się informacja, że destylacja alkoholu była po raz pierwszy praktykowana za dynastii mongolskiej (1260–1368). Papier prawdopodobnie powstał po raz pierwszy około roku 100, porcelana 600 roku. Saletra była znana dość wcześnie w Chinach, a proch czarny, do którego wytwarzania konieczna jest saletra, produkowano prawdopodobnie już w IX wieku i wykorzystywano do konstrukcji fajerwerków, na długo przedtem zanim wytworzono go na Zachodzie.

Alchemia w Chinach powstała wraz z rozwojem taoizmu, filozofii wprowadzonej przez Lao Tzu (350 r. p.n.e.), i znacznie zmodyfikowanej przez jego późniejszych uczniów. Tao było dla wczesnej szkoły „pierwszą i ostatnią przyczyną istnienia”. Później taoizm przekształcił się w okultyzm, od momentu gdy na dworze cesarza Han Wudi (140-86 r. p.n.e.) zaczęli pojawiać się magicy przygotowujących eliksir życia, którego produkcja stała się jednym z głównych celów taoizmu. Eliksir ten miał umożliwiać posiadaczowi zapobieganie śmierci, wzniesienie się do nieba, przyjmowanie różnych postaci i ogólnie dokonywanie cudów. Wczesna chińska alchemia bardziej zajmuje się „medycyną nieśmiertelności” niż transmutacją metali. Najwcześniejszy chiński tekst poświęcony wyłącznie alchemii, autorstwa Wei Po Yang (ok. 140 r.), zawiera wiele informacji o yin, yang i tao, a także dość malownicze opisy pewnych procesów chemicznych, takich jak krystalizacja. Najbardziej znanym alchemikiem w Chinach był taoista Ge Hong z IV wieku n.e., którego traktaty o alchemii zachowały się do naszych czasów. Jego koncepcje są bardzo podobne do indyjskiego systemu jogi. Zajmował się głównie eliksirem długiego życia (tan), który przyjmowany ze złotem miał chronić ciało przed rozkładem. Wjego tekstach czytamy, że podczas spalania materii roślinnej zamienia się ona w popiół, ale gdy tan sha (cynober) poddaje się działaniu ciepła, wytwarza rtęć, a gdy ulegnie dalszym przemianom, ponownie staje się cynobrem. Zgodnie z tym Ge Hong twierdzi, że jeśli tan zostanie umieszczona nad ogniem, „natychmiast powstanie złoto, a jego pojawienie się jest oznaką stworzenia eliksiru”.

Alchemia europejska

Greckie traktaty o „boskiej sztuce”, w których zawarte są początki chemii, były nieznane w średniowiecznej Europie, a informacje o alchemii pojawiły się wraz z tłumaczeniem dzieł arabskich w Hiszpanii, punkcie kontaktowym Saracenów i kultury europejskiej oraz centrum transmisji nauki arabskiej na tereny europejskie. Michał Szkot, który tłumaczył arabskie dzieła w Toledo w 1217 roku, a później przebywał na dworze cesarza Fryderyka II, pisał o alchemii, ale przypisywana mu De Alchimia, w której znalazły się opisy transmutacji, nie jest prawdopodobnie jego autorstwa. Pierwsze tłumaczenie łacińskie arabskiego dzieła o alchemii zostało dokonane przez Roberta z Chester w roku 1140, był to moment w którym niektórzy z wielkich ówczesnych uczonych zainteresowali się tym tematem. 

David Teniers (młodszy) Alchemik (ok. 1650), HagaAlbert Wielki (1193-1280) odkrył, że alchemia jest nauką fałszywą, natomiast Roger Bacon (1214-1292) wierzył w alchemię. Po krytyce Alberta Wielkiego uczeni stracili zainteresowanie alchemią, którą później uprawiali głównie „artyści” lub „adepci”, wędrujący po Europie w poszukiwaniu zamożnych patronów. Znaczna liczba dzieł traktujących o alchemii napisanych w latach 1250-1500 jest niezrozumiała, ale alchemik stał się ulubioną postacią w sztuce i literaturze. Eksperymenty dotyczące transmutacji obejmowały prażenie mineralnej galeny (siarczek ołowiu) na powietrzu skutkiem czego powstawał ołów, i unosił się silny zapach siarki. Dalsze ogrzewanie aż do wyparowania ołowiu skutkowało pojawieniem się drobiny srebra. Ponadto, jeśli piryt, żółty minerał przypominający trochę złoto, został stopiony z ołowiem, a ołów odparowany pozostawała niewielka ilość złota. Oczywiście zarówno srebro, jak i złoto znajdowały się w minerałach. Żelazny nóż zanurzony w roztworze niebieskiego witriolu (siarczanu(VI) miedzi(II)) najwyraźniej zamieniał się w miedź. Późniejsza historia alchemii jest bardzo często opisem oszustw. Jednym ze sposobów przeprowadzenia transmutacji było mieszanie w tyglu wydrążonym żelaznym prętem wypełnionym złotym proszkiem i zatkanym woskiem. Kolejnym szalbierstwem było posłużenie się prętem wykonanym w połowie z żelaza i w połowie ze złota, i pokrycie go czarnym atramentem. Zanurzono go w cieczy i mieszano, a gdy atrament został zmyty, część pręta, która była zanurzona w cieczy najwyraźniej zmieniła się w złoto. Jeszcze innym było użycie monety wykonanej z białego stopu srebra i złota i zanurzenie jej w kwasie azotowym(V), w którym srebro ulegało rozpuszczeniu, a połowa monety najwyraźniej zamieniła się w złoto. Niektóre z tak przygotowanych monet nadal znajdują się w muzeach, gdzie poddano je analizie. Istnieje kilka spisanych relacji o transmutacjach, które miały być przeprowadzone w obecności świadków o nieposzlakowanej uczciwości, ale albo mamy tu do czynienia z fantazjami kronikarza, albo przeprowadzający alchemiczne procesy byli doskonałymi prestidigitatorami.

Wczesne teksty alchemiczne

Albert Wielki (Albertus Magnus) urodził się w Bawarii w 1193 (lub 1206) roku w rodzinie szlacheckiej, studiował w Paryżu, i wstąpił do zakonu dominikanów. Wykładał w Kolonii i Paryżu, a w latach 1260–62 był biskupem Ratyzbony, zrezygnował z urzędu za zgodą papieża aby móc poświęcić się studiom. Zmarł w Kolonii w 1280 r. Albert Wielki pozostawił po sobie wiele dzieł głównie z zakresu teologii, fizyki i historii naturalnej, w których opierał się na naukach Arystotelesa dodając do jego filozofii sporą dawkę własnych przemyśleń. Jego De Mineralibus zawiera rozdziały dotyczące chemii i alchemii, które nazywa „żebrackim połączeniem geniuszu i ognia”. Znał oszustwa alchemików, i jak sam twierdził przetestował alchemiczne kamienie filozoficzne i „chociaż ogrzewane dawały sześć lub siedem rozbłysków to w ostateczności zamiast produkować złoto spalały się zamieniając się w pył”. W swoim traktacie cytuje stwierdzenie Awicenny, że „rodzajów (materii) nie można transmutować”, ale wyraża też zdziwienie pozorną niespójnością tego stwierdzenia z tekstem De Anima, przypisywanym prawdopodobnie niesłusznie Avicennie, w którym transmutacja jest opisana jako proces możliwy. De Alchimia przypisywana Albertowi, w którym to dziele zostały opisane między innymi takie substancje jak stopiona soda kaustyczna (wodorotlenek sodu), nie jest prawdopodobnie jego autorstwa, chociaż niektóre jej fragmenty mogą pochodzić od Alberta Wielkiego.

Thomas Aquinas (1225-1274), słynny dominikański uczeń Alberta, omawia w swoich pracach zagadnienie, czy płatności w alchemicznym złocie są legalne, i stwierdza, że są, jeśli złoto jest autentyczne. Jednak teksty związane z alchemią przypisywane Thomasowi nie są prawdopodobnie jego autorstwa.

Vincent z Beauvais (1190–1264), inny dominikanin, w swoim traktacie Speculum Naturale zawiera obszerny dział dotyczący alchemii, którego treści pochodzą głównie - podobnie jak wiedza Alberta Wielkiego - z łacińskich tłumaczeń dzieł arabskich. Albert, Thomas i Vincent nie wnieśli nic oryginalnego do chemii, ale ich badania są znaczące, ponieważ autorzy ci wykazują znaczne zainteresowanie alchemią, co wśród wybitnych uczonych i duchownych tamtych czasów nie było szeroko rozpowszechnione.

Roger Bacon urodził się w Uchester w Somerset, prawdopodobnie w 1214 roku. Jako bardzo młody człowiek rozpoczął studia w Oxfordzie, gdzie później uzyskał stopień magistra (najprawdopodobniej nie uzyskał stopnia doktora, chociaż był nazywany Doctor Mirabilis czyli wspaniały nauczyciel). Później, być może około 1236 r., studiował i wykładał na Uniwersytecie Paryskim gdzie zasłynął jako wybitny znawca filozofii scholastycznej. Wstąpił do Zakonu Franciszkanów około 1247 roku. Jego późniejsza historia jest niejasna. Około 1257 r. został przeniesiony do Paryża, prawdopodobnie z powodu konfliktu ze zwierzchnikami, i spędził tam kolejnych 10 lat. Przebywając w Paryżu, zainteresował się naukami eksperymentalnymi w wyniku spotkania z Piotrem z Maricourt, autorem rozprawy o magnesie. W 1260 r. generałem zakonu został św. Bonawentura, który zabronił członkom zakonu przedkładania spraw i pism papieżowi bez pozwolenia generała lub prowincjałów. Bacon mimo to poszukiwał poparcia u legata Guy le Gros de Foulque’a, również po wyborze tegoż na papieża Klemensa IV. Na jego prośbę przysłał napisane specjalnie w tym celu dzieło Opus maius, a następnie w ciągu roku Opus minus i Opus tertium. Prawdopodobnie po napisaniu tych prac powrócił do Oksfordu, tam skończył Communia naturalium. W 1267 r. R. Bacon miał stwierdzić, że w ciągu ostatnich dziesięciu lat wydał ponad 2000 liwrów (prawie 10 000 funtów) na książki, aparaturę, asystentów i „nawiązywanie przyjaźni z uczonymi, i jak to się mówi praktyczną alchemię”, którą praktykował „w miejscach odosobnionych, czasem na przedmieściach (Oksfordu)”. Został potępiony pod koniec lat siedemdziesiątych XIII w. i prawdopodobnie skazany na areszt domowy w Paryżu, z którego został uwolniony w 1290 r. przez nowego generała zakonu Rajmunda z Gaufredi. W 1292 r. ukończył Compendium studii theologiae. Zmarł prawdopodobnie w Oksfordzie.

R. Bacon dzieli alchemię na (a) spekulatywną, zajmującą się wytwarzaniem rzeczy z pierwiastków i wszelkiego rodzaju metali, minerałów, soli itp., „Których Arystoteles i łacińscy autorzy są nieświadomi” (miał na myśli Saracenów jako źródło tej wiedzy); (b) praktyczną, nauczającą jak tworzyć rzeczy (w tym złoto), za pomocą sztuki, lepiej niż czyni to natura, oraz jak wytwarzać skuteczne leki przez sublimację, destylację itp. R. Bacon uwydatnił, na długo przed Paracelsusem pogląd, że medycyna powinna korzystać ze środków zaradczych zapewnianych przez chemię, i zdał sobie sprawę, że chemia jest naukowym pośrednikiem między fizyką (w sensie arystotelesowskim) a biologią. W Opus tertium znajduje się rozdział poświęcony alchemii, który został wysłany do papieża w 1268 r. jako fragment większego dzieła o charakterze encyklopedycznym, które zamierzał napisać. Niestety papież zmarł w tym samym roku, a jego następca był nieprzychylnie nastawiony do  R. Bacona.

W swoich tekstach chemicznych R. Bacon opisywał proch strzelniczy, który stał się znany w Europie  za jego czasów. Podaje jego skład jako siedem części saletry, pięć węgla drzewnego i pięć części siarki. Jednak taka mieszanina zawiera za mało saletry aby była skuteczna. Kilka dzieł alchemicznych przypisywanych Baconowi zostało opublikowanych, z których jedno jest streszczeniem De Anima przypisywanego Avicennie. Nie ma wątpliwości, że R. Bacon przeprowadzał wiele eksperymentów chemicznych, i że rozpoznawał znaczenie chemii jako nauki.

Arnold de Villanova (urodzony we Francji lub w Hiszpanii) (1240–1311) był lekarzem w Montpellier. Jest autorem kilku traktatów medycznych, przypisuje się mu także niektóre prace alchemiczne. W swoich dziełach opisuje destylację wina, z którego otrzymany alkohol etylowy używał w praktyce lekarskiej; podkreśla przydatność środków chemicznych w medycynie. Twierdził, że metodami alchemicznymi wytworzył sztuczne złoto dla papieża Bonifacego VIII w Awinionie. Jego główne dzieła alchemiczne, które niektórzy współcześni krytycy uważają za autentyczne, to Rosarium philosophorum i Flos florum, zachowane w rękopisach.

Rajmund Lully (Ramon Lull), urodzony na Majorce około 1232 r., był uczonym i tercjarzem franciszkańskim oraz misjonarzem, który miał zginąć śmiercią męczeńską przez ukamienowanie w Tunisie około 1315 roku, lub też, według innych autorów, umrzeć w Bidżaja w Algierii w roku 1325, lub też zmarł naturalną śmiercią w drodze powrotnej z Tunisu do Palma de Mallorca na Morzu Śródziemnym. Był heterodoksyjny i, w przeciwieństwie do Tomasza z Akwinu i Alberta Wielkiego, nie został kanonizowany przez Kościół Rzymski. Jego oryginalne dzieła (głównie w języku katalońskim) krytykują oszustwa alchemików, ale jednocześnie przypisuje mu się bogatą twórczość alchemiczną, która w dużej mierze została prawdopodobnie napisana przez kontynuatorów jego szkoły zasad, znanych jako lulliści, a którzy pojawili się wkrótce po jego śmierci. Mówiono, że dokonał udanej transmutacji w 1332 roku, czyli kilka lat po swojej śmierci, którego to czynu miał dokonać w kościele św. Katarzyny w pobliżu Tower of London. W pracach alchemicznych przypisywanych Lully’emu – De Secretis Naturae i Testamenurri – opisany zostały proces przygotowania prawie bezwodnego alkoholu przez rektyfikację i odwodnienie nad węglanem potasu. Znajdują się tam również przepisy na otrzymanie kwasu azotowego(V) i aqua regia.

Moment odkrycia kwasów mineralnych jest niejasny. Otrzymywanie kwasu azotowego(V) przez destylację mieszaniny saletry i koperwasu, tj. krystalicznego siarczanu(VI) żelaza(II), opisuje franciszkanin Vital du Four (zm. 1327 r.), który nie odnosi się w tym zakresie do żadnych autorytetów późniejszych niż rok 1150. Kwas był nieznany Rogerowi Baconowi i prawdopodobnie został odkryty po tym czasie, ale nie wiadomo, czy dokonali tego muzułmańscy czy europejscy alchemicy. Kwasy siarkowy(VI) i chlorowodorowy zostały otrzymane dopiero w XVI wieku. Receptury i rozwiązania techniczne reprezentowane w papirusach z Lejdy i Sztokholmu znalazły kontynuację w takich pracach jak Compositiones ad iingenda (około 800 r.), Mappae clavicula (dwa wydania X i XII wiek), oraz Diversarum artium schedula Teofila Prezbitera (ok. 1075 r.). Wśród przepisów tam zawartych część dotyczy pigmentów, traktuje o technikach, produkcji i używaniu materiałów do rysunku i malarstwa, produkcji farb i atramentu. W Mappae clavicula z XII wieku znajduje się jeden z najwcześniejszych przepisów na destylację alkoholu. Inną treść zawiera Liber ignium napisana przez Marcusa Graecusa, znana już w III i IV wieku, w której opisane są mieszanki zapalające i proch strzelniczy, a która wydaje się być oparta na źródłach arabskich a nie greckich. „Ogień grecki”, który został użyty w Konstantynopolu, nie był najwyraźniej mieszaniną zawierającą saletrę, ale lotne frakcje ropy naftowej.