Osm i iryd

Badaniami rodzimej platyny pod koniec osiemnastego i na początku dziewiętnastego wieku zajmowali się liczny chemicy. Platynę można rozpuścić jedynie w wodzie królewskiej i badacze tacy jak Joseph Louis Proust, Victor Collet-Descotils, Antoine François, comte de Fourcroy i Louis Nicolas Vauquelin obserwowali podczas roztwarzania rodzimej platyny pozostawanie na dnie naczynia nierozpuszczalnego czarnego osadu, nazwanego przez Prousta grafitem. Jednak żaden z nich nie podjął badań mających wyjaśnić jego naturę. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku odkrywcy palladu i rodu, który również zignorował nierozpuszczalną pozostałość, traktując ją jako nieistotne zanieczyszczenie.

Brytyjski chemik Smithson Tennant również zajmował się badaniem platyny i podobnie jak inni rozpuścił próbkę metalu w wodzie królewskiej, i jak w innych przypadkach zaobserwował pozostawanie ciemnego, nierozpuszczalnego osadu. W przeciwieństwie do innych badaczy zainteresował się właśnie tą czarną, metalicznie połyskującą, nierozpuszczalną pozostałością, Latem 1803 roku Tennant zasugerował, że osad ten może zwierać nieznany metal. Do podobnej konkluzji doszedł jesienią tego roku francuski chemik Victor Collet-Descotils, który twierdził, że nieznany metal ulega strąceniu z roztworu razem z platyną po dodaniu chlorku amonu do roztworu rodzimej platyny w wodzie królewskiej, i nadaje osadowi czerwony kolor. Podążając tym tropem Louis Nicolas Vauquelin ogrzewał czarny osad, pozostały po rozpuszczeniu platyny, z zasadami i kwasami uzyskując lotny związek, który uznał za tlenek metalu Collet-Descotilsa. Jednak Tennant, który dysponował większymi ilościami czarnego osadu, dokonał bardziej szczegółowych badań i stwierdził, że zawiera on nie jeden, a dwa nieznane metale. W wyniku ogrzewania osadu z wodorotlenkiem sodu do temperatury czerwonego żaru i następnie zadaniu stopu wodą uzyskał żółty roztwór, z którego po zakwaszeniu był w stanie wydestylować tlenek osmu(IV). Pierwiastek ten zawdzięcza swoją nazwę lotności jego tlenku, ale przede wszystkim bardzo nieprzyjemnemu zapachowi. Greckie słowo – ὀσμή (osme) – zapach.

Traktując nierozpuszczalny osad wodorotlenkiem sodu a następnie kwasem solnym Tennant uzyskał ciemnoczerwone kryształy, które okazały się związkiem innego metalu występującego w badanym osadzie. Nazwę iryd wywiódł Tennant od greckiej bogini– Iris –będącej uosobieniem tęczy. Związki irydu są bardzo barwne. Odkrycie dwóch nowych pierwiastków Tennant opisał w komunikacie do Królewskiego Towarzystwa Naukowego z dnia 21 czerwca 1804 roku.

Po raz pierwszy udało się stopić iryd w roku 1813, a dokonał tego angielski naukowiec John George Children. Natomiast próbkę irydu o wysokiej czystości otrzymał w roku 1842 Robert Hare, który również określił jego gęstość. Iryd jest bardzo twardym metalem, a olbrzymie trudności jakie napotykały próby jego wytopu spowodowały, że jego zastosowanie było ograniczone. Jednak należy wspomnieć o osobie Johna Isaaca Hawkinsa, który poszukiwał materiału jaki mógłby zastosować przy stalówkach piór wiecznych. W roku 1834 opracował on złotą stalówkę zakończoną kulką wykonaną z irydu, i od tamtej pory ten model stalówki pióra funkcjonuje do dnia dzisiejszego. Oczywiście dziś pióra wieczne nie są już tak popularne jak dawniej.