Skand, holm, tul, iterb

Następne lata po odkryciach Mosandera nie przyniosły doniesień o nowych pierwiastkach z grupy metali ziem rzadkich. Metody rozdziału opierały się na niewielkich różnicach w rozpuszczalności soli tych pierwiastków, a to powodowało konieczność wykonywania bardzo wielu procesów krystalizacji wymagających czasu. Z drugiej strony minerały takie jak gadolinit i ceryt, źródła pierwiastków tej grupy, są bardzo rzadkie, a ich dostępność ograniczona. Inne źródła próbek do analizy stanowiły zasoby muzealne, gdzie gromadzono znajdowane w dziewiętnastym wieku próbki nowych minerałów, ale dostęp do nich też był ograniczony.

Erb wydzielony przez Mosandera w postaci tlenku wzbudzał kontrowersje wśród chemików, którzy nie mogli dojść do porozumienie czy jest pierwiastkiem czy mieszaniną pierwiastków. Wreszcie w 1878 roku Szwajcar Jean Charles de Marignac wydzielił z tlenku erbu Mosandera nowy pierwiastek, który nazwał „iterbem” w nawiązaniu do miejscowości, z której pochodził zawierający go minerał. Nazwę zaproponowaną przez de Marignaca podajemy w cudzysłowie, gdyż nie jest to nazwa pierwiastka, którą posługujemy się dzisiaj. Podobnie w dalszej części niezwykle skomplikowanej historii metali ziem rzadkich zastosujemy tę samą konwencję ujmując w cudzysłów nazwy tych substancji, które okazały się mieszaninami pierwiastków.

 Po odkryciu Nilsena zastanawiano się czy tlenek erbu Mosandera, po wydzieleniu z niego skandu, zawiera jeszcze jakieś domieszki, czy też jest już substancją jednorodną. Odpowiedzi udzielił w 1879 roku wspomniany przed chwilą Per Teodor Cleve, który z tlenku erbu wyekstrahował kolejne dwa nowe pierwiastki. Zastosował on metodę analogiczną do tej jaką posłużył się Mosander oczyszczając tlenek erbu. Poddając go kolejnym przemianom wydzielił dwa nowe tlenki metali, jeden brązowy, a drugi w kolorze zielonym. Brązowa substancja była tlenkiem holmu. Nazwą tą Cleve uczcił miasto z którego pochodził, Sztokholm, które w języku łacińskim nosi miano Holmia. Otrzymany tlenek holmu był jednak zanieczyszczony, co stwierdził jednoznacznie H. Moseley badając widma promieniowania rentgenowskiego emitowane przez próbkę tego pierwiastka.

Drugi, odkryty przez Cleve’a. zielony związek, był tlenkiem tulu. Nazwa tego pierwiastka pochodzi od łacińskiego określenia mitycznej wyspy na krańcu świata – Thulia – i jednocześnie najdawniejszego określenia Skandynawii. Początkowo jako symbol chemiczny tego pierwiastka przyjęto Tu, który następnie zmieniono na Tm. Otrzymanie tulu w postaci metalicznej nastąpiło w roku 1911, a dokonał tego brytyjski uczony pracujący w Stanach Zjednoczonych na Uniwersytecie New Hampshire, Charles James. Zastosował on metodę krystalizacji frakcyjnej wykorzystując sole bromianowe, a do oczyszczenia potrzebował 15 tysięcy powtórzeń procesu krystalizacji próbki.

Historię odkryć pierwiastków ziem rzadkich, a zwłaszcza lata 1878 – 1879, uzupełnia odkrycie złóż minerału zawierającego pierwiastki tej grupy. Chodzi o samarskit będący minerałem zawierającym między innymi itr, niob, tal, uran, tor, a odkrytym po raz pierwszy w roku 1847 na Uralu, i ponownie w późniejszym okresie na terenie Brazylii. Nazwa minerału pochodzi od nazwiska odkrywcy pułkownika Wasilija Samrskiego. Uzyskanie dostępu do złóż nowych minerałów zawierających pierwiastki ziem rzadkich pozwoliło na zintensyfikowanie badań.